Veiligheid: uitdagen zonder grote risico’s.
Een van de thema’s van Gezonde Kinderopvang is veiligheid. Anders dan vaak wordt gedacht, gaat het daarbij om het stimuleren van zelfstandigheid binnen grenzen. Die grenzen moeten ook pm’ers in overleg met elkaar bepalen. 'Veiligheid is geen afvinklijstje.'

Bij KIK Kinderopvang gaan de kinderen zoveel mogelijk op avontuur. Vooral bij de mini-bso ondernemen de kinderen in het bos vlakbij allerlei activiteiten, zoals bomen klimmen, verstoppertje spelen en hutten bouwen.

Maar ook de peuters komen dagelijks in het bos, om er een dierenspeurtocht te doen of te ravotten. Soms gaan baby’s mee in de draagzak, of ze liggen bij mooi weer onder toezicht in de tuin op het gras.

Oprichters Kitty Duking en Lotti van der Wouden zijn met hun kinderopvangcentrum op een sportpark, nabij Breda, anderhalf jaar geleden voor zichzelf begonnen. Hun visie: kinderen ontwikkelen zich door plezier en hebben uitdaging nodig. Voeding, bewegen, sport en avontuur staan centraal. ‘Voorheen werkten we allebei bij grote kinderopvangorganisaties, waar het accent meer lag op de verzorging’, zegt Duking. ‘Wij willen in de eerste plaats het kind zichzelf laten zijn; een vieze broek van het spelen is minder belangrijk.’ De organisatie heeft een protocol risicovol spelen, waarin staat dat het overwinnen van angsten door kinderen goed is voor hun zelfstandigheid, zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen.

Echter, om kinderen los te kunnen laten, moet je ook een heldere visie over veiligheid hebben, beseffen ze bij KIK kinderopvang. De kinderen gaan niet zomaar het bos in. Het stuk bos waar kinderen zich kunnen uitleven, is afgezet met een hek. Vooraf maken de medewerkers duidelijke afspraken met de kinderen over wat er wel en niet mag. ‘Laatst gingen we bomen klimmen met de bso-groep’, vertelt Duking. De pedagogisch medewerker legde uit: ‘je mag zo hoog klimmen als ik groot ben.’

Duking was één van de deelnemers van de ‘train-de-trainerscursus’ van Gezonde Kinderopvang, die kinderopvangorganisaties ondersteunt bij het toepassen van een gezonde leefstijl. Fysieke veiligheid is één van de tien gezondheidsthema’s die daarbij aan bod komen. 

Vorig jaar en begin dit jaar zijn leidinggevenden van tientallen kinderopvangorganisaties getraind om hun medewerkers te scholen in deze gezondheidsthema’s. ‘Veel van wat ik leerde, passen we eigenlijk al toe’, zegt Duking. ‘De leerstof gaf ons vooral munitie om nóg beter aan ouders te kunnen uitleggen waarom we avontuurlijk spelen van kinderen zo belangrijk vinden.'

Zeina Bassa, adviseur kinderopvang bij Veiligheid NL, werkte mee aan de lesstof van de scholing 'Een Gezonde Start'. Ze wil daarin vooral overbrengen dat het besef van veiligheid een zaak voor het hele team op de werkvloer is. ‘Veiligheid wordt teveel geassocieerd met regels en risico-inventarisatie. Daardoor is het voor individuele pedagogisch medewerkers vaak een ver-van-mijn-bed-show.' 

'We willen laten zien dat veiligheidsoverwegingen bekend moeten zijn bij het hele team, zodat iedereen weet wat de risico’s zijn. Dus niet: ‘zo en zo moet het, maar: waarom doen we dit, waarom nemen we deze maatregelen?’ ‘Stel je als pedagogisch medewerker bij alle veiligheidskwesties de vraag: waarom doen we het op deze manier?’, zegt Bassa. ‘Stel, je vindt dat kinderen in speeltoestellen of bomen te hoog gaan, en je bent met z’n allen steeds aan het roepen: doe voorzichtig! Dan kun je je als team afvragen of je misschien een cultuur hebt van teveel verbieden. Vraag elkaar: wat willen we, kinderen hun grenzen laten verleggen? Staat voorzichtigheid voorop? Wat voor organisatie willen we zijn?’

Bij KIK Kinderopvang vinden ze het vanzelfsprekend om de veiligheidsrisico’s gezamenlijk te inventariseren. ‘Pedagogisch medewerkers dragen bij ons altijd bij aan de beleidsontwikkeling. Als zij onze visie niet ondersteunen, gaat het niet werken.’ Steeds opnieuw wordt besproken wat wel en niet werkt. De pedagogisch medewerkers coachen elkaar in de manier waarop ze met kinderen omgaan, juist omdat ze van elkaar verschillen. Zo dagen jongere pedagogisch medewerkers kinderen vaak uit door mee te doen in hun spel, terwijl bij het knutselen met een schaar de meer ervaren krachten soms beter inschatten wat een kind zelf kan.

Er zijn twee goede redenen om kinderen niet voortdurend te begrenzen. De eerste is de ontwikkeling van de motoriek. Denk daarbij aan slingeren, klimmen, rollen, hangen en glijden. Volgens de spoedeisende hulp-afdelingen gebeuren er meer ongelukken met fietsen en vallen, omdat kinderen tegenwoordig minder bewegen dan vroeger. Preventie door het risico juist op te zoeken. Ten tweede leidt het zelf ontdekken tot zelfstandige kinderen. Laat kinderen zelf van de schommel afklimmen, adviseert Bassa. ‘Niet voor niets is een speeltoestel zo bedacht dat de eerste tree hoger zit dan de rest: kinderen die er niet aan toe zijn, kunnen er niet op. Dan kun je ze dus beter niet optillen.’

Ook dat herkent Duking. ‘Laatst rende een meisje iets te enthousiast de speelheuvel op en rolde er tot haar schrik vanaf. We stonden erbij maar hielpen haar niet, omdat er geen onveilige situatie was. Vervolgens kroop ze voorzichtig opnieuw naar boven. Ze leerde zelf dat het wat rustiger moest.’ Of kinderen merkbaar zelfstandiger en handiger worden is natuurlijk moeilijk te zeggen, maar ouders reageren positief. ‘Als ze met hun kinderen het bos ingaan reageren die veel vrijer, zeggen ze. Of, zoals een ouder op Facebook schreef: ‘Ik neem mijn kinderen aan het einde van de dag vies maar voldaan weer mee naar huis.’ Bassa merkt dat pedagogisch medewerkers op hun beurt blij zijn met de verschuiving van ‘zo veilig mogelijk’ naar ‘zo veilig als nodig is’. ‘Die positieve insteek vinden ze een verademing.’

1. Maak altijd per kind de afweging wat het kan en durft, ofwel zijn/haar ‘risico competenties’.
2. Leer kinderen zelfstandigheid aan, help ze niet op speeltoestellen of ervan af. Laat ze bijvoorbeeld oefenen met traplopen.
3. Bespreek als team bij activiteiten de aanvaardbare risico’s. Ga steeds weer als team met elkaar de discussie aan.
4. Doe ter plekke een gezamenlijke risico-inventarisatie. Ga door de knieën, voor het perspectief van het kind.
5. Pas niet zozeer de omgeving aan, als wel je gedrag. Zet geen wipstoeltje op tafel en laat niet ‘heel even’ het traphekje open.

Voor meer info over de ‘train-de-trainer’ en de scholing ‘Een Gezonde Start’, zie www.eengezondestart.nl.